Η συμμετοχή των τρικαλινών στην Επανάσταση του 1821
Του Βασίλη Πανάγου
Η ελληνική Επανάσταση του 1821 υπήρξε γεγονός τεράστιας πολιτικής σημασίας η οποία σημάδεψε τη νεότερη ελληνική ιστορία. Η ένοπλη εξέγερση επέφερε την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού εθνικού κράτους. Οι αγώνες και οι θυσίες των Ελλήνων προκάλεσαν συγκίνηση σε όλο τον κόσμο. Σύντομα αναδύθηκε ένα μεγάλο κύμα φιλελληνισμού από παγκόσμιες προσωπικότητες. Διανοούμενοι και άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης προπαγάνδιζαν υπέρ της ελληνικής υπόθεσης. Σημαντικός αριθμός φιλελλήνων από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες πολέμησε με αυτοθυσία στο πλευρών των Ελλήνων αγωνιστών.
Η προετοιμασία για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 έγινε με απόλυτη μυστικότητα και την κατάλληλη χρονική στιγμή. Ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας υπήρξε καθοριστικός για την οργάνωση και την καθοδήγηση της. Η μύηση στη Φιλική Εταιρεία εξαπλώθηκε ραγδαία μετά το 1818 και το 1820 επεκτάθηκε σε όλη σχεδόν την Ελλάδα.
Η έναρξη της Επανάστασης βρήκε –αναπάντεχα- σύμμαχο της τον Αλή πασά, όταν αυτός ήρθε σε ρήξη με την «Υψηλή Πύλη». Την άνοιξη του 1820, τα σουλτανικά στρατεύματα θα εκστρατεύσουν κατά του Αλή πασά. Στρατάρχης της εκστρατείας ορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ο Ισμαήλ Πασόμπεης, που ήταν η αιτία και η αφορμή να στρέψει τα βέλη του ο σουλτάνος εναντίον του σατράπη των Ιωαννίνων. Ο δερβέναγας των Τρικάλων Σουλεϊμάν πασάς, όταν έλαβε τη διαταγή από τον σουλτάνο να πολεμήσει τον Αλή, απέστειλε εγκύκλιο προς τους μουσουλμάνους και χριστιανούς να πάρουν τα όπλα. Το κείμενο αυτής της εγκυκλίου αλλοιώθηκε από τον μυημένο στη Φιλική Εταιρεία Νικόλαο Παππά, γραμματικό του Σουλεϊμάν, και πήρε τη μορφή προκήρυξης που καλούσε τους χριστιανούς να οπλιστούν για την προστασία τους.
Το καλοκαίρι του 1820, τα τουρκικά στρατεύματα του Πασόμπεη ξεκινούν την πολιορκία του Αλή πασά στο κάστρο των Ιωαννίνων. Αρκετοί Έλληνες καπεταναίοι και Αλβανοί μπέηδες εγκαταλείπουν τη στήριξή τους στον Αλή και προσχωρούν στο στρατόπεδο του Πασόμπεη. Την ίδια διπλωματική τακτική ακολούθησε και ο Νικόλαος Στορνάρης, καπετάνιος των τρικαλινών αγωνιστών, όταν αντιλήφθηκε ότι ο Αλή πασάς αποδυναμώνεται στρατιωτικά, προστατεύοντας έτσι το αρματολίκι του από την εκδίκηση των Τούρκων. Άλλωστε, έπρεπε να κρατήσει ουδέτερη στάση, όπως επέβαλαν οι οδηγίες της Φιλικής Εταιρείας, στην οποία μυήθηκε κατά την περίοδο της πολιορκίας του Αλή πασά στα Γιάννενα. Αναφέρει ο Νικόλαος Στορνάρης στον Κασομούλη: «Μένει ἂλλοτε νά σέ διηγηθῶ ἒπειτα πόσα ἐκάμαμεν μέ τόν Μάρκον Μπότζιαρην καί λοιπούς εἰς Ἰωάννινα, ἀφοῦ ἐλάβομεν τό πνεῦμα τῆς ἐπαναστάσεως νά ἐκπληρώσωμεν τούς ὃρκους μας». Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονιστεί ο σημαντικός ρόλος του Χριστόφορου Περραιβού που μαζί με τον Αλέξιο Νούτσο, τον Αθανάσιο Ψαλλίδα και αρκετούς ακόμη Ηπειρώτες φιλικούς συνέβαλαν στη διάδοση του απελευθερωτικού μηνύματος.
Στις 7 Οκτωβρίου 1820, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης από το Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας απέστειλε προκήρυξη προς τους Αρχηγούς των Ελληνικών Στρατευμάτων, τους οποίους καλεί να ξεσηκωθούν. Γράφει ο Υψηλάντης: «Ἐγγίζει πλέον ὁ καιρός, τόν ὁποῖον τοσούτους αἰῶνας ἐπροσμέναμεν! Ἡ προσκλητική σάλπιγξ τῆς πατρίδος ἐντός ὀλίγου μέλλει νά ἠχήση!»
Ο Ιωάννης Ζαμπέλιος, σπουδαίος λόγιος και φιλικός, αναλαμβάνει μετά από το μήνυμα του Υψηλάντη να ενημερώσει τους οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας. την Κυριακή 30 Ιανουαρίου 1821, πραγματοποιείται μυστική συνάντηση των καπεταναίων στη Λευκάδα και στο σπίτι του Ζαμπέλιου, στην οποία παρευρέθηκε και ο Νικόλαος Στορνάρης. Εκεί αναγγέλθηκε η έναρξη του ένοπλου αγώνα την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού και συζητήθηκαν θέματα που αφορούσαν την καλύτερη προετοιμασία των εξεγερμένων Ελλήνων. Η είδηση έγινε δεκτή από τους παρευρισκόμενους με μεγάλο ενθουσιασμό. Ακολούθησε η ορκωμοσία τους στο ξωκλήσι της Παναγίας των Βλαχερνών. Στην τοιχοποιία του ναού υπάρχει μαρμάρινη πλάκα που αναφέρεται στο ιστορικό γεγονός, και μνημονεύονται τα ονόματα των φιλικών και των οπλαρχηγών. Τη συγκινητική στιγμή της ορκωμοσίας περιγράφει ο Ι. Ζαμπέλιος: «Γονυπετεῖς καί δακρύοντες ὃλοι παρακάλεσαν τόν Δημιουργόν νά σώση τήν ἀνεγειρομένη Ἑλλάδα καί νά στεφανώση τό ἒργο των μέ τήν θείαν χάριν». Την ίδια χρονική περίοδο έγινε και η συνέλευση της Βοστίτσας (Αίγιο), στην οποία πήραν μέρος προύχοντες της Αχαΐας, Κορινθίας και Αρκαδίας, ανώτεροι κληρικοί και ο Παπαφλέσσας ως απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας. Οι προεπαναστατικές συναντήσεις της Βοστίτσας και της Λευκάδας ήταν καθοριστικές για την οργανωτική προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο καπετάν Νικόλαος Στορνάρης, επιστρέφοντας στο Ασπροπόταμο, ενημερώσει τους έμπιστους συνεργάτες του και αναλαμβάνει την ενίσχυση των ένοπλων σωμάτων με τη στρατολόγηση των ανδρών. Ο Νικολός Στορνάρης τέθηκε επικεφαλής του αγώνα, έχοντας την υποστήριξη των οπλαρχηγών Γρηγόρη Λιακατά, Χριστόδουλο Χατζηπέτρο και Αθανάσιο Μάνταλο. Αντιθέτως, ενάντιοι στην ιδέα της επανάστασης ήταν οι ασπροποταμίτες πρόκριτοι. Σύντομα ο καπετάνιος συγκέντρωσε στρατό 3000 περίπου οπλισμένων ανδρών. Η Επανάσταση στην περιοχή των Τρικάλων ξεκίνησε σχεδόν ταυτόχρονα με την εξέγερση στα βλαχοχώρια Συρράκο και Καλαρρύτες. Η πρώτη κίνηση των εξεγερμένων ήταν να σκοτώσουν -αναίτια- 70 περίπου Τούρκους που ήταν διασκορπισμένοι στα γύρω χωριά για την είσπραξη των φόρων. Η ενέργεια αυτή, προκάλεσε την εχθρότητα των τουρκικών αρχών των Τρικάλων και τη δυσφορία των προεστών του Ασπροποτάμου.
Τον Ιούνιο του 1821 ο Στορνάρης στρατοπεδεύει με τους στρατιώτες του στην Πόρτα. Γνωστοποίησε το σχέδιο στους έμπιστους σωματάρχες του και στον οπλαρχηγό των Αγράφων Σταμούλη Γάτσο. Αυτός, όμως, συνθηκολόγησε με τους Τούρκους, κι όταν ζητήθηκε η βοήθεια από τον Στορνάρη, όχι μόνο δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημά του, αλλά ετοιμαζόταν να χτυπήσει τους επαναστάτες πισώπλατα. Έτσι, το αρχικό σχέδιο που προέβλεπε την κατάληψη των Τρικάλων ματαιώθηκε, και ο Στορνάρης με τους οπλαρχηγούς του αποφάσισαν να οχυρωθούν σε επίκαιρες θέσεις, με σκοπό να ανακόψουν την εισβολή του εχθρού στα μέρη τους.
Ο καπετάν Στορνάρης οχυρώθηκε στη Πόρτα, που ήταν το στρατηγείο των πολεμικών του επιχειρήσεων για την επίθεση στα Τρίκαλα. Ο Αθανάσιος Μάνταλος τοποθετήθηκε στην περιοχή των Χασίων. Ο Γρηγόρης Λιακατάς με τ’ αδέρφια του στρατοπέδευσε στην Κρύα βρύση, για να ελέγχει το πέρασμα από τη Σαρακήνα και τη Διάβα προς τον Κλεινοβό και την Καστανιά. Ενώ ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος έπιασε τα ριζά του Κόζιακα, πάνω από το χωριό Πρόδρομος.
Οι πρώτες εχθρικές επιθέσεις αποκρούστηκαν από τους Έλληνες με επιτυχία και οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στα Τρίκαλα με σημαντικές απώλειες. Στο μεταξύ, ο Χουρσίτ πασάς που πολιορκούσε τον Αλή πασά στα Γιάννενα, κατάφερε να εξασφαλίσει τον έλεγχο της επικοινωνίας με τα Τρίκαλα μέσω του Ζυγού (Μετσόβου) και του Μπάρου (Καλαρρύτες), μετά την καταστολή της εξέγερσης εκεί. Έτσι, οι Τούρκοι των Τρικάλων ενισχύθηκαν με στρατό και πολεμοφόδια.
Ξημερώματα της 29ης Ιουλίου 1821, ο τουρκικός στρατός των Τρικάλων επιτίθεται αιφνιδιαστικά στην Πόρτα. Αυτή τη φορά ο εχθρός ήταν ενισχυμένος με 2000 επιπλέον τουρκαλβανούς πεζικάριους και ιππείς και με δύο κανόνια. Ο ηρωικός καπετάνιος με τους άνδρες του, πολέμησαν σκληρά μια ολόκληρη μέρα και κατάφεραν να αποκρούσουν τις τουρκικές επιθέσεις χωρίς απώλειες. Σύντομα όμως μαθεύτηκαν τα νέα ότι ο Χουρσίτ κατάφερε να αποκτήσει υπό τον έλεγχό του τις οδικές διαβάσεις, και ο Ιμπραήμ Πρεμέτης, αφού κατέστειλε την εξέγερση στα Τζουμέρκα, εισέβαλε στην κοιλάδα του Ασπροποτάμου. Η είδηση αυτή προκάλεσε μεγάλη ανησυχία στο στρατόπεδο του Στορνάρη, γιατί οι Έλληνες αγωνιστές θα βρίσκονταν παγιδευμένοι από την κυκλωτική κίνηση του εχθρού. Όταν νύχτωσε, αρκετοί άντρες του καπετάνιου εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης και αποτραβήχτηκαν στα χωριά για να προστατεύσουν τις οικογένειές τους. Ο ηρωικός καπετάνιος, αποδυναμωμένος στρατιωτικά, αναγκάστηκε τα ξημερώματα να οπισθοχωρήσει στα κρησφύγετα του Ασπροποτάμου και στις ασφαλέστερες θέσεις «Μαυροπούλι» και «Κόρπου». Οι Τούρκοι ξεθαρρεμένοι από την υποχώρηση των επαναστατών, προχώρησαν σε επιδρομές και λεηλασίες των χωριών. Στη συνέχεια, επιτέθηκαν χωρίς αποτέλεσμα κατά των Ελλήνων στο «Κόρπου». Όταν νύχτωσε επέστρεψαν στην Πόρτα, γιατί φοβήθηκαν να διανυκτερεύσουν στις επικίνδυνες κλεισούρες.
Η ηρωική μάχη της Πόρτας αποτελεί την κορυφαία επαναστατική δράση των τρικαλινών αγωνιστών -την περίοδο του 1821- για την απελευθέρωσή τους. Παρότι η επανάσταση έσβησε πρόωρα και τα χωριά γνώρισαν τεράστιες καταστροφές, οι Τούρκοι πήραν το μήνυμα ότι οι αρματολοί του Ασπροποτάμου αποτελούν υπολογίσιμη δύναμη. Η συνθηκολόγηση που ακολούθησε προέβλεπε τον όρο οι Τούρκοι ναμην μπαίνουν στο αρματολίκι τους, και οι φόροι να αποδίδονται όπως παλιότερα. Ωστόσο, αυτές οι συνθήκες είχαν πρόσκαιρο χαρακτήρα. Οι Τουρκικές αρχές των Τρικάλων αντιμετώπιζαν πλέον με δυσπιστία και ανασφάλεια τους αρματολούς του Ασπροποτάμου. Γεγονός, το οποίο συμπεραίνεται από τις καταστροφικές εκστρατείες των τουρκαλβανών στα ορεινά χωριά των Τρικάλων, την άνοιξη του 1823 με τον Σιλιχτάρ Μπόδα και το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς με τον Σούλζια Κόρτζια. Από την πλευρά τους, οι Έλληνες αγωνιστές ήταν αποφασισμένοι να πολεμήσουν τον εχθρό και να απελευθερωθούν από τα δεσμά της τυραννίας. Αυτό επιβεβαιώνει η στάση του καπετάν Στορνάρη και η συμμετοχή των τρικαλινών αγωνιστών στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της δυτικής Ελλάδας με αποκορύφωμα την πολιορκία του Μεσολογγίου, η οποία και επισφραγίστηκε με την έξοδο και τον θάνατο του ηρωικού καπετάνιου.
- Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο του Β. Πανάγου: «Ο Νικόλαος Στορνάρης και το Αρματολίκι Ασπροποτάμου – Η Επανάσταση του ’21 και οι εθνικοί αγώνες έως την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881)».
