Σύντομη ιστορική αναδρομή με ευκαιρία τα εγκαίνια του
Του Βασίλη Πανάγου *
Συμπληρώθηκαν πέντε χρόνια από την ημέρα έναρξης των εργασιών αποκατάστασης του ναού Αγίου Νικολάου Πύλης, στην αρχική του μορφή. Ήταν μια χρονική περίοδος έντονης δοκιμασίας, υπομονής και εγκαρτέρησης. Έπρεπε να ξεπεραστούν οικονομικά και γραφειοκρατικά εμπόδια, που έδειχναν ανυπέρβλητα. Τελικά, η δύναμη της θέλησης, της πίστης και της ελπίδας υπερνίκησε τις διαφαινόμενες δυσκολίες, και οι προσδοκίες δικαιώθηκαν. Έφτασε, λοιπόν, η ευλογημένη ώρα να σημάνει και πάλι χαρμόσυνα η καμπάνα του Αγίου Νικολάου. Να πανηγυρίσει ο περικαλλής ναός, ολοκληρωτικά αναγεννημένος και ανακαινισμένος. Σε κλίμα κατάνυξης θα ακουστεί ο ψαλμός του Δαβίδ: «ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν, καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης». Διάπλατα θα ανοίξουν οι πύλες του ναού για να υποδεχτεί ξανά τους ευλαβείς πιστούς της ενορίας, σε ατμόσφαιρα πνευματικής ανάτασης.
Η Πύλη είναι συνυφασμένη με τον ναό του Αγίου Νικολάου, και η ημέρα των εγκαινίων είναι ξεχωριστή για την κωμόπολη. Πράγματι, όπως προκύπτει από την ιστορική έρευνα, στις αρχές του 16ου αιώνα η Πύλη ονομαζόταν Πόρτα Άγιος Νικόλαος, και ήταν συνοικισμός (μαχαλάς) της Μεγάλης Πόρτας. Το χωριό αναπτύχθηκε γύρω από την παλαιότερη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που υπήρχε στη θέση της σημερινής. Εκεί ήταν και η κεντρική πλατεία με το χοροστάσι. Μια ζεστή και φιλόξενη γειτονιά που οι κάτοικοι την αποκαλούσαν «Μεσοχώρι».
Ο ναός είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο, επίσκοπο Μύρων της Λυκίας (Μικρά Ασία). Κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου με πελεκητή πέτρα της περιοχής. Η αψίδα του Ιερού Βήματος και ο τρούλος κτίστηκαν με πωρόλιθο, εύκαμπτο πετρώδες υλικό το οποίο προσδίδει πλαστικότητα και αισθητική χάρη. Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον σταυρεπίστεγο τύπο, με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος και τον τρούλο, έτσι ώστε η στέγη να σχηματίζει το σχήμα του σταυρού. Η σωζόμενη κτητορική επιγραφή είναι εντοιχισμένη στη δυτική είσοδο του ναού και αναφέρει τα εξής: «ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ Ο ΘΕΙΟΣ ΟΥΤΟΣ ΝΑΟΣ / ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΝ ΜΥΡΟΙΣ / ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΤΟΥΤΟΥ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΥΛΩΝ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΩ ΤΡΙΚΚΗΣ ΚΥΡΙ/Ω ΜΕΛΕΤΙΩ 1866 ΜΑΡΤΙΩ / 18». Η επιγραφή είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική για την ιστορία του ναού και την Πύλη. Παρέχει την ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι η εκκλησία «ανοικοδομήθη εκ βάθρων». Δηλαδή, ότι ξανακτίστηκε πάνω στα θεμέλια παλαιότερου ναού, ο οποίος καταστράφηκε πριν από το 1866. Ωστόσο, η αναφορά ότι η ανοικοδόμηση του έγινε με τη συνδρομή των κατοίκων του χωριού των Μεγάλων Πυλών, προκαλεί εντύπωση. Άραγε, για ποιο λόγο οι κάτοικοι αναφέρουν το χωριό τους ως Μεγάλες Πύλες, κι όχι Πόρτα Παζάρ, που ήταν η επικρατούσα ονομασία του στα μέσα του 19ου αιώνα; Προφανώς, οι κάτοικοι ήθελαν με αυτόν τον τρόπο να εκφράσουν τη μακρινή τους καταγωγή. Να τονίσουν τη στενή σύνδεση που διατηρούσαν με την ιστορική πολίχνη των Μεγάλων Πυλών. Τόπο ονομαστό για το βυζαντινό μοναστήρι της Ακαταμαχήτου Θεοτόκου και λαμπρό κτίσμα της οικογένειας των Αγγέλων Κομνηνών. Συνεπώς, ήταν μια ενέργεια η οποία αποσκοπούσε στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Τα εγκαίνια του Αγίου Νικολάου τελέστηκαν την Κυριακή 18 Μαρτίου 1866 με μεγαλοπρέπεια, χοροστατούντος του επισκόπου Τρίκκης κ. Μελέτιου Α΄ και του ιερέα της ενορίας παπα-Γιώργη Βελέντζα. Το 1889, κατασκευάστηκε το λιθόκτιστο κωδωνοστάσιο, και το 1893 προστέθηκε το ψηλότερο διάζωμα. Η χρήση της καμπάνας ήταν απαγορευμένη από τους μωαμεθανούς. Τη θεωρούσαν «όργανο του διαβόλου», που ο ήχος της τάραζε τον ύπνο των νεκρών μουσουλμάνων. Προφανώς, αυτός ήταν ο λόγος που το καμπαναριό κτίστηκε μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους (1881), και με καθυστέρηση 23 χρόνια από το έτος ανέγερσης του ναού. Στην ανατολική πλευρά του κωδωνοστασίου υπάρχει εντοιχισμένη ενεπίγραφη πλάκα, με τα ονόματα των πεσόντων κατοίκων της Πύλης στον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο του 1912-13. Εκεί, γινόταν μέχρι το 1956 η κατάθεση στεφάνων στις εθνικές επετείους. Το 2015 αποπερατώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης του καμπαναριού.
Στο εσωτερικό, ο ναός κοσμείται με θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο που κατασκευάστηκε το 1964, και με φορητές εικόνες του 1965. Έξοχες είναι οι τοιχογραφίες του τρούλου και του Ιερού Βήματος. Ο τρούλος αγιογραφήθηκε το 1896 από τον Σαμαρινιώτη ζωγράφο Γεώργιο Μιχαήλ και τον γιο του Γεώργιο. Ο αύλειος χώρος, νοτίως του ναού, λειτούργησε μέχρι τη δεκαετία του 1920 ως κοιμητήριο της ενορίας.
Η αποκατάσταση του ναού στην αρχική του μορφή και η ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου, χαρακτηρίζονται έργα εμβληματικά, ιδιαίτερης αισθητικής και αρχιτεκτονικής καλαισθησίας. Αναδείχθηκε ένα θρησκευτικό μνημείο 157 χρόνων, το οποίο συνδέεται με το μακραίωνο παρελθόν της Πύλης. Για τους λόγους αυτούς, κρίνεται αναγκαία η κήρυξη του από το Υπουργείο Πολιτισμού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Άλλωστε, οι πρόσφατες εργασίας αποκατάστασης του ναού, έγιναν υπό την επίβλεψη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Τρικάλων.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου, αποτελεί φωτεινό παράδειγμα προσφοράς και αγάπης. Γι’ αυτό και οφείλουμε βαθιά ευγνωμοσύνη σε όλους εκείνους που συνέβαλαν στο έργο της ανακαίνισης. Τον πατέρα Δημήτριο Κατσαρό, εφημέριο και Αρχιερατικό Επίτροπο Πύλης για τις άοκνες και επίμονες προσπάθειές του, τους χρηματοδότες και χορηγούς, τις υπηρεσίες του Δήμου Πύλης, και βεβαίως τους ενορίτες μας, για την πολύτιμη εθελοντική τους προσφορά.
*Ο κ. Βασίλης Πανάγος είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας
