Η «ευδαιμονία είναι ευχαρίστηση, η οποία προκαλείται από την επίτευξη ενός στόχου». Αυτό το σκεπτικό έχει περάσει στη σημερινή κοινωνία και το 80% των ανθρώπων ταυτίζει το ένα με το άλλο. Επίσης προβαίνει και σε μία άλλη ταύτιση αυτή της ευδαιμονίας με την ευτυχία, κάνοντας παράλληλα και τις ανάλογες ευχές.
Είναι όμως έτσι; Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει ευδαιμονία και τι σημαίνει ευτυχία. Η ψυχική μας υγεία γίνεται αντιληπτή ως ευδαιμονία: ευ+δαίμων, όπου «δαίμων» είναι η ψυχή και «ευ» η καλή ποιοτική (ψυχική και σωματική κατάσταση), η πληρότητα. Ευδαιμονία είναι λοιπόν η ψυχική πληρότητα, η οποία εξαρτάται κυρίως από εμάς και δεν έχει σχέση με την ευ-τυχία, η οποία, όπως λέει η λέξη, είναι ζήτημα καλης τύχης.
Ας δούμε δύο διαφορετικούς δρόμους μιας ευδαιμονίας ζωής σύμφωνα με το σκεπτικό του Αριστοτέλη και του Επίκουρου.
Ο Αριστοτέλης στα “Ηθικά Νικομάχεια” (χωρίο 1176a30‐1179a32,9”), χωρίς να αντιλαμβάνεται την ευδαιμονία ως επενέργεια κάποιου “δαίμονα”, την αναγνωρίζει ως ενέργεια που καθορίζεται από τις ανθρώπινες επιλογές, από το ήθος και την αρετή και την κατανομάζει ως την ανώτερη ανθρώπινη κατάσταση το ύψιστο αγαθό που μπορεί να πραγματώσει ο άνθρωπος «τὸ πάντων ἀκρότατον τῶν πρακτῶν ἀγαθῶν». Η τελολογική ηθική του αναγνωρίζει στην ευδαιμονία τον τελικό ηθικό σκοπό των ανθρωπίνων πραγμάτων, την απώτερη κατάληξη μιας μακράς αλυσίδας
επιμέρους αγαθών. Κάθε ένα από αυτά τα αγαθά αποτελεί το μέσο για την επίτευξη κάποιου άλλου, έως ότου τελικά να κατακτηθεί αυτή (ευδαιμονία), που είναι ο μόνος αυτοσκοπός, το απόλυτο αγαθό. Επίσης στα “ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΟΥ” στο Κεφάλαιο Η’ μιλά για τα τρία βασικά αγαθά, του εξωτερικού κόσμου, του σώματος, και της ψυχής λέγοντας ότι όλα αυτά τα αγαθά πρέπει να τα απολαμβάνει ο ευδαίμων και ευτυχής. Διαχωρίζει δε τον ευδαίμονα από τον ευτυχή, λέγοντας ότι, δεν μπορούμε να ονομάσουμε κάποιον μακάριον (καλότυχο), όταν από αυτόν απουσιάζουν οι αρετές της ανδρείας, της σωφροσύνης, της δικαιοσύνης και της συνέσεως. Άρα θέτει ως αναγκαία προϋπόθεση και την συνύπαρξη άλλων βασικών αρετών για την ύπαρξη της ευδαιμονίας. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο Αριστοτέλης συνδέει την ευδαιμονία με την επίτευξη κάποιων στόχων (αγαθά), οι οποίοι πραγματώνονται δια μέσω του ήθους και των αρετών, ενώ αποσυνδέει από αυτή την ευτυχία λόγω έλλειψης των αρετών.
Το αποτέλεσμα αυτής της σύνδεσης είναι ένα συνεχές και αδιάκοπο κυνήγι των πιο δυσπρόσιτων ανθρώπινων επιθυμιών, οι οποίες ανεξάρτητα εάν τις θεωρεί αναγκαίες (και τις επιδιώκει δια μέσω των αρετών) ή απλά ανόητες, του δημιουργούν ένα ψυχολογικό stress (άγχος), και φόβο αφού εκλαμβάνει συχνά ως δυστυχία την αδυναμία ή την αποτυχία υλοποίησης της οποιασδήποτε επιθυμίας του.
Αντίθετα στην επικούρεια φιλοσοφία η ευδαιμονία αποσυνδέεται από τον στόχο και ταυτίζεται με την αποφυγή κάθε ψυχικού και σωματικού πόνου, η υπερίσχυση δηλαδή της ηδονής έναντι της οδύνης. Σημαντικός παράγοντας είναι η κατανόηση της φύσης των πραγμάτων για να αποβάλουμε προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες, και τους μύχιους φόβους μας που προκύπτουν από την άγνοιά μας. «Το θέμα δεν είναι τι φέρνει την ευδαιμονία αλλά τι είναι ευδαιμονία». Για τους Επικούρειους ευδαιμονία είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σε σταθερότητα και διάρκεια καλή διάθεση του ατόμου και αυτή επιτυγχάνεται με απλά καθημερινά πράγματα, όπως η υγιεινή διατροφή και η άσκηση του σώματος, ένας περίπατος στην εξοχή, η παρέα με καλούς φίλους ή με αγαπημένα μας πρόσωπα, μία ερωτική συνεύρεση, το διάβασμα ενός βιβλίου.
Η βίωση της ευδαιμονίας εξαρτάται πρωτίστως από τη διαχείριση των συναισθημάτων και των επιθυμιών μας, που με εργαλείο την αρετή της φρόνησης, θα τους προσφέρει
μία ψυχοσωματική ισορροπία. Οι δε αρετές δεν αποτελούν τελικό σκοπό, αλλά μέσο ταυτιζόμενες πλήρως με την ηδονή (Αρετήν αχώριστον από την ηδονήν. Επιστολή προς Μενοικέα)
Για τους Επικούρειους η κατανόηση και η αποδοχή της φύσης του καλού (ηδονή) και της φύσης του κακού (άλγος) είναι το κλειδί, η ειδοποιός διαφορά στην φιλοσοφία τους που κάνει τους μεν Αριστοτελικούς να την κυνηγάνε και τους δε Επικούρειους να την βιώνουν. Όσον αφορά την ευτυχία πάνω κάτω η θέση είναι σχεδόν ίδια αφού η τύχη είναι άστατη και δεν εμπεριέχει την αρετή της φρόνησης αλλά και των υπολοίπων αρετών.
Αριστοτέλης “Κωλώτης” Κερασοβίτης
Ελεύθερος επαγγελματίας-συγγραφέας.
